1
2
3
4
Inhoud Contents President 5 Die belangrikheid van n afwyking soos skrotale draaiing by stoetbeeste 6 Synchronisation of oestrus 14 Teeltdoelwitte vir vleisbeestelers 18 Praktiese K.I. 25 Die waarde van geregistreerde rasegte bulle 28 The Tulis great motherhood abilities 37 Alles is net genade van bo 39 Nampo 2016 40 Veilingsverslae 43 SA Stamboek Elite Platinum Koei 44 Ledelys 45 Advertensies Advertisements Alpha & Omega Tulis OBC Avondale Tuli Stud 12 Bendri Dormer 30 Buffels Bosch Tulis 29 Bushman s Mountain Tuli Stud 9 Casman Tulis 30 Ceva 34 Donkerhoek Tulis 42 Eira Tuli Stoet 20-21 Epol & Molatek 10 Ganna Tulis 41 Glen Heath Tuli Stud 35 GWK 2 HBH Tuli Stud IFC & 1 The opinions expressed in this issue are not necessarily the views of the management of the Tuli Cattle Breeders Society. The Tuli Cattle Breeders Society accepts no responsibility for claims made in advertisements / articles. Die menings wat in hierdie uitgawe uitgespreek word, is nie noodwendig die sienswyse van die Bestuur van die Tuli Beestelersgenootskap nie. Die Tuli Beestelersgenootskap aanvaar geen verantwoordelikheid vir enige aansprake wat in advertensies / artikels gemaak word nie. U i t g e w e r s / P u b l i s h e r s Tuli Beestelersgenootskap Tuli Cattle Breeders Society Posbus / PO Box 20165 Willows 9320 Tel: 051 410 0958 Webwerf / Website: www.tulicattle.co.za Horseshoe Tulis 40 Langlyf Tuli Stoet 17 Miller s Pride 4 Mopani Tuli Stud 36 Nonnie Tuli Stoet IBC Noordelike Tuli Klub 39 Profyt Tuli Stoet 48 Roos 23 Tiptree Tulis 13 Unistel 24 West Front Tuli Stoet 27 Wolhaarkop Tulis 33 Kopiereg streng voorbehou Copyright strictly reserved Ko ö r d i n e r i n g va n p u b l i k a s i e : Firefly Publications (Pty) Ltd Ontwerp & Bemarkingsdienste Tel: 051 8211783 E-pos: palberts@telkomsa.net Ontwerp deur: Caria Vermaak Advertensies: Craig van der Klashorst
6
President Verslag Report 2017 >> Callie Barnard Nog n jaar het verby gesnel en is dit alweer joernaal tyd en Nampo Oesdag. Hoewel die boerderyvooruitsigte in groot dele van die land weens goeie reën verbeter het, duur die politieke onverdraagsaamheid egter steeds voort. It is however, the duty and unfair obligation of farmers to keep on producing food. If the masses are so unruly on full tummies it is impossible to consider the situation if they were to be hungry. Vleis en speenkalf pryse het baie goed gestyg. Soos vermeld lyk boerdery vooruitsigte goed en is die beter pryse as in 2016 tog aanduidend daarvan. The old saying of work smarter, not harder, is still true especially with the rise in production costs. The Tuli family had a few successes in 2016/2017. Messrs Clark participated in the Bull testing competition as convened by SA Stud Book and Vleissentraal. Excellent feedback on the bull was received. Messrs. Raath of Donkerhoek received a platinum award for best producing cow. Congratulations to all. We were also involved in a few farmers days that were held in the North West as well as Limpopo to reach emerging farmers. After such a day a few bulls and heifers are always sold. We trust that the breed will now become known amongst emerging farmers. Ons het ook n suksesvolle projek met vyf verse en n bul afgeskop by die Olimpia Opleiding Skool te George. Daar word vertrou dat die Wes-en Oos-Kaap telers op die langtermyn sal voordeel trek daaruit. As uittredende President kan ek terug kyk na n bevredigende twee jaar aan die stuur van n baie bekwame raad. My dank aan al die raadslede oor die periode. Dankie aan Liezel Grobler sowel as die personeel van die Sekretariaat en SA Stamboek. A special word of thanks is extended, to Mr Charl van Rooyen for his contribution towards educating emerging farmers, as well as assistance to our breeders. He attended various farms and auctions during the past 24 months and therefor obtained excellent knowledge of the breed with reference to where we are and where we need to go. Thank you to our friends in Zambia, Zimbabwe and Namibia for their involvement. Ten slotte, soos wat die Psalmdigter in Ps 8 sê moet ons altyd boer (met ons beeste) met ons oog gerig op Hom, en moet ons heers daaroor soos ons geskep is na die wese van God. May you all farm as prosperous as you wish. Soos die sanger Adam Tas sing mag dit reën waar jou beeste loop. 7
DIE BELANGRIKHEID VAN N AFWYKING SOOS skrotale draaiing B Y S T O E T B E E S T E >> Dr P van Rooyen, SA Stamboek 8
Suksesvolle stoettelers is lank reeds terdeë daarvan bewus dat n goeie stoetdier nie as sodanig geklassifiseer word, bloot omdat hy/sy uit n geslag van skouwenners kom of selfs in eie reg n klomp pryse losgeslaan het nie. Die suksesvolle stoetteler weet ook al lankal dat die meeste van sy volhoubare kliënte, kommersiële boere is. Ja, die enkele duurste bulle word gewoonlik aan mede-stoettelers verkoop, maar die grootste deel van sy kliënte is kommersiële beesboere. Ons weet ook dat n ras wat nie n sterk kommersiële kliëntebasis het nie, nie groei nie en selfs kwyn. Wat die meeste suksesvolle stoettelers ook sal weet is dat hul kommersiële kliënte vandag ingelig is, hulle weet presies wat hulle wil hê en hulle aanvaar nie sonder meer dat die stoetteler aan hulle voorskryf wat dan kwansuis die regte bul vir sy kudde is nie. Ten spyte daarvan dat die negatiewe ekonomiese klimaat en resessie waardeur ons die afgelope paar jaar is, die veebedryf nie tot dieselfde mate as vir ander sektore van die ekonomie getref het nie, is dit n feit dat die meerderheid van die hedendaagse suksesvolle kommersiële beesboere juis suksesvol is omdat die ekonomiese klimaat waarin ons almal moet oorleef, ook druk op die kommersiële beesboer geplaas het om sy dinge reg te doen. Dié wat nie hierdie opsie gekies het nie, is vinnig op pad uit as hy nie reeds uit die bedryf uit is nie. Dit is dus ook nie meer vreemd nie, maar inderdaad verblydend, om op n stoetveiling te sien hoedat, nie net die meerderheid van die kopers kommersiële boere is nie, maar ook dat hulle met katalogusse sit en data evalueer. Dit alles het daartoe bygedra dat die meeste suksesvolle kommersiële beesboere vandag met geneties hoë potensiaal diere boer. Om dus steeds sy kudde te kan verbeter, plaas soveel meer druk op die stoetteler om genetiese materiaal beskikbaar te stel wat altyd n betekenisvolle bydrae tot die verbetering van die kommersiële boere se kuddes kan maak. Die stoetbedryf kan dit dus glad nie meer bekostig om substandaard bulle in die mark te plaas nie. Daar word gewoon nog te veel bulle op veilings gesien wat nie in die bedryf moet kom nie. Hier moet Telersgenootskappe gemaan word om hul telers op te voed om nie na korttermyn finansiële voordeel te kyk nie, maar liewer na n belegging in kwaliteit oor die langtermyn. Daar moet dus streng gekeur word op alle aspekte gemete Gedraaide testes, of meer korrek, testikulêre torsie is waar die testes as sulks binne in die skrotum draai. 9 syfers en evaluering, funksionele doeltreffendheid, voorkoms en minimum rasstandaarde. Daar is gemiddeld 1950 Afrikaner bulkalwers per jaar oor die jare 2006 2008 by Stamboek aangeteken. Hiervan is gemiddeld 592 of 30% deur Fases C en D groeitoetse geëvalueer. Van hierdie getoetste Fases C en D bulle, word gemiddeld 26% goedgekeur. Dit is goeie seleksie-druk. Die vraag is egter: Hoeveel van die bulle wat nie deur hierdie toetse gegaan het nie, beland in die bedryf en dalk nie onder dieselfde standaarde nie? Daar mag nie meer toegewings en uitsonderings gemaak word nie soos byvoorbeeld dat n bul se hakke darem nie té regop is of sy testes is nie té klein nie, ens. Daar moet konsekwent opgetree word in hierdie verband, die stoetteler móét onthou dat die stoetdier, geneties meerderwaardig móét wees. So is skrotale draaiing byvoorbeeld een van die aspekte waaroor baie verwarring bestaan en waarmee baie wisselend opgetree word. Eerstens moet daarop gelet word dat daar van skrotale draaiing en nie van gedraaide testes, soos so dikwels gehoor word, gepraat moet word nie. Gedraaide testes, of meer korrek, testikulêre torsie is waar die testes as sulks binne in die skrotum draai. Wanneer dit gebeur is dit pynlik en fataal vir daardie testikel, aangesien dit beteken dat die bloedvate, senuwees en saadbuis toedraai met voor die hand liggende skade indien daar nie baie vinnig ingegryp word nie. Dit vind egter selde plaas by beeste (of word selde waargeneem) en kon slegs een geval in die literatuur opgespoor word. Skrotale draaiing aan die ander kant is waar die hele sak tot n mindere of meerdere mate gedraai is en dit is wat algemeen waargeneem word. Navorsing het getoon dat meer as 80% van die bulle in n populasie met gedraaide skrota, se draaiing linksom was. Nadat 264 bulle in n navorsingsprojek gemeet en aan semen- en hormoontoetse onderwerp is, is gevind dat die draaiing van die sak geen nadelige effekte op die reproduktiewe fiksheid van die bul het nie en bloot as gevolg van morfologiese asimmetrie is. Met ander woorde, die twee helftes van die liggaam is nie 100% dieselfde nie. By mense is dit dikwels sigbaar en heeltemal normaal dat jou een oor byvoorbeeld meer bak is as die ander of jou een oog n bietjie groter as die ander, ens. Die skrotum van n bees word aan die liggaam geheg deur die sogenaamde Raphe scroti wat duidelik sigbaar is wanneer van agter na n bul gekyk word (Foto 1).
>> Foto 1: Raphe scroti heg aan sak van regter testikel en draai skrotum linksom wees, koeksister testes (Foto 3) waar dit voorkom asof die testes om mekaar krul en die sogenaamde gesplete skrotum (Foto 4) waar daar n insnyding van onder tussen die twee testes is. Behalwe in die geval van gesplete skrota, is voorbeelde van al bogenoemde gevalle, na slagting van die bulle, gedissekteer en is gevind dat die testes in alle gevalle absoluut normaal is en dat hulle in die spesifieke voorkomste gedruk word deur die vorm of posisie van die skrotum self (Foto s 5, 6 en 7). Dit is verder gevind dat nie een van genoemde vormafwykings, enige negatiewe effek op die semen kwaliteit of kwantiteit van die bulle of op die bulle se testosteroonvlakke het nie. >> Foto 2: Raphe scroti in middel geheg en skrotum hang normaal >> Foto 4: Gesplete skrotum >> Foto 5 & 6: Testes verwyder uit sak met koeksister voorkoms, gevul met water - skrotum neem weer koeksister vorm aan >> Foto 3: Koeksister testes van onder afgeneem Wanneer hierdie aanhegting mooi in die middel van die twee testes is (Foto 2), hang die sak mooi reguit, maar as die aanhegting byvoorbeeld skeef is en aan die regterkant van die sak heg, draai die skrotum na links en andersom (Foto 1). Ander afwykings van die skrotum (sak) self, is die sogenaamde piesang vorm wat na voor of na agter kan Dit is egter ook gevind dat skrotale draaiing 36% oorerflik is en dat die voorkoms van hierdie morfologiese afwykings, toeneem soos die inteeltkoëffisiënt in n populasie toeneem. In die literatuur is heelwat werk oor morfologiese asimmetrie gevind wat op Drosophila (vrugte-vlieë) gedoen is. Daar is betekenisvolle verskille tussen die twee helftes van n vlieg gevind en daar is verder tot die 10
11
12
>> >> Foto 7: Testes vanuit koeksister skrotum, heeltemal normaal Foto 8: Duidelike hipoplasie waar linker testikel merkbaar kleiner is as regter testikel gevolgtrekking gekom dat hierdie morfologiese asimmetrie tussen byvoorbeeld die twee vlerke van n vrugtevlieg toeneem soos wat die vlieë meer ingeteel raak. Anders as wat bekend is in die geval van testikulêre hipoplasie (die een testikel, gewoonlik die linker testikel, is kleiner as die ander een) (Foto s 8 en 9), waar so n bul die hipoplasie kan oordra na sy versnageslag wat dan hipoplasie in hul eierstokke kan hê, kon geen negatiewe gevolge op die vroulike nageslag van bulle met gedraaide skrota gevind word nie. Die rede hiervoor is dat, waar die analoë orgaan van die testes, die eierstokke by die vers is, is die analoë orgaan van die skrotum, die uitwendige vulva lippe by n vers. Geen afwykings by die vers-nageslag van bulle met gedraaide skrota, kon in hierdie verband gevind word nie. Gevolgtrekking: Gedraaide skrota, koeksister testes, banana testes of gesplete skrotum het geen direkte effek op die vrugbaarheid van n bul nie. >> Foto 9: Linker testikel duidelik kleiner as regter testikel by hipoplasie Skrotale afwykings is 36% oorerflik en bulle dra dus hierdie vorm-afwyking tot n groot mate aan hul manlike nageslag oor, maar nie aan verse nie. Hierdie afwykings is dus bloot van estetiese belang, maar neem wel toe in intensiteit met verhoogde inteling. Stoetkuddes is dikwels hoër ingeteel as wat algemeen wenslik is. Hierdie vorm-afwykings kan dus oor tyd, indien nie daarteen gediskrimineer word nie, in voorkoms en intensiteit so toeneem in stoetkuddes, dat dit wel n negatiewe effek op n bul se reproduktiewe fiksheid kan hê. Die algemene uitgangspunt behoort dus die volgende te wees: n Prestasiegeselekteerde geregistreerde bul is n potensiële meerderwaardige dier wat uit bewese meerderwaardige gene saamgestel is. Om meerderwaardig te wees moet so n bul, afgesien van dít wat gemeet is, ook visueel goedgekeur word ten opsigte van onder andere die minimum uitwendige raseienskappe, funksionele doeltreffendheid en dus enige bouvorm afwykings. Skrotale draaiing en al genoemde vorm-afwykings van die skrotum, is afwykings van die normale en is nie aanvaarbaar in die stoetbedryf nie, net soos wat n regop hak of skewe bek n afwyking van die normale is. Soos reeds genoem, n stoetbul is nie n stoetdier slegs omdat hy uit geregistreerde ouers afstam nie, maar veral ook omdat hy self in alle opsigte beoordeel word as om uit meerderwaardige gene in alle opsigte, saamgestel te wees. Stoettelers moet hierdie verantwoordelikheid besef en gedissiplineerd optree as hulle die verskaffers van verbeterde genetika aan die kommersiële bedryf, oor die langtermyn, wil bly. 13
14
Synchronisation of oestrus in Beef Cattle on Extensive Pastures and Fixed Time Artificial Insemination in South-Africa 7 Key Areas where we need to Focus to Ensure Success >> Dr Willem A. Schultheiss, Ceva Animal Health Success of a synchronisation and fixed time artificial insemination (FTAI) protocol means that, on Day 1 of the breeding season, one achieves at least 40% conception, but preferably closer to and exceeding 60%, from the semen of a bull with superior genetics that will increase the beef production per hectare grazing in a sustainable way. Success is largely determined by the metabolic and reproductive physiological status the female is in at the time of synchronisation. Needless to say: We cannot blindly synchronise any animal and expect superior results. Success is not only limited in the percentage females that conceive (the higher the conception, the lower the bull costs per calf born/ weaned), but more importantly synchronisation & FTAI also allows for the following 7 advantages: - Shortening of the inter-calving period (ICP) of the beef herd Earlier calving during the calving season, Heavier weaning mass if weaning time remains the same, or, earlier weaning (shorter lactation) to allow time for the dam to regain body condition to the target of 3.0 at the next calving Longer recovery periods to re-breeding especially for first calver cows which then conceive better A concentrated calving season where attention to calf survival can be focussed over a shorter time span. This allows for targeted pre-partum supplementation for colostrum quality Infusing the herd with superior genetics that are in line with the herd objectives for sustainable production of kilograms beef per hectare grazing land. Heifers not retained in the herd and pregnant from proven, valuable sires, are expected to fetch a higher price when sold as pregnant heifers to other producers Given the poor sensitivity of the diagnostic test for Tritrichomonas foetus and poor control of biosecurity in extensive regions in SA, the use of FTAI and shortening the contact of females with bulls will decrease the risk of introduction and spread of this serious venerial disease 16
The 7 key focus areas for success are: 1. Prepare the female herd timely: a) Adequate dry matter intake (DMI) from pasture with appropriate supplementation is critical from about 100 days before anticipated synchronisation and artificial insemination. This co-incides with the peri-partal period. Females should not be losing excessive body condition before calving (> 0.5 score on a scale of 1-5; one score resembling about 50kg burned fat of which the byproducts, fatty acids, have to be detoxified by the liver resulting in fat inflitration of this organ that is pivotal in energy metabolism. b) Heifers: Body mass (at least 70% of adult mass) and reproductive tract development must be complete (i.e. cycling). Focus to achieve these targets one month in advance of the regular breeding season of primi- and multiparous cows c) Females must be used to handing in a crush. Wild females will have an adrenalin/ cortisol release at the time of AI which will yield poor conception results d) Cows: Must be more than 60 days after calving & already starting to gain in body condition even if it is from a relatively low base of > 2.0 e) Bull semen: Choose a bull(s) that fit(s) the frame size of the adapted adult females which are those that calf early in the calving season. f) Make the females used to handling and the handling facilities. Wild animals and rough handling lead to adrenalin and cortisol release which increase the risk of non-conception. Preferably inseminate cattle in a facility that they do not associate with unpleasant experiences. 2. Choose the animals to synchronise wisely out of the total female herd: a) Given that the heifers are supposed to be the best genetic material, it is obvious that animals from this group are eligible for synchronisation and fixed time artificial insemination (FTAI) preferably one month in advance of the regular breeding season to allow longer recovery time after earlier calving until the next breeding. b) Cows that have calved during the first half of the previous calving season are most likely those best adapted (right frame size) to the environment because they cycled early during the breeding season essentially selecting for the more fertile cow. 3. Use a proven protocol to i) control the follicular wave and to ii) synchronise ovulation: Feed (ample grazing and adequate supplements) availability during the window from one month before anticipated calving until a month after calving is critical for oocyte healh and reconception during the NEXT breeding season. This dictates that TIMING of a synchronisation protocol for FTAI is critical. Having run out of sufficient grazing / dry matter during the previous peri-partal period, will make all the hard work undone during the followup synchronised breeding season. Synchronising and FTAI too early can lead to body condition loss before, during and after the calving period increasing the risk of poor reconception results. On the other hand, when the FTAI occurs too late, females may be calving on abundant grazing with neonates having access to too much milk which they cannot utilise appropriately contributing to diarrhoea a) Day 0: i) Insert the Prid Delta (Reg. no. G4037; Act 36/ 1947) intra-vaginal device. Disinfect the introducer in F-10 disinfectant between cows to prevent possible spread of venereal disease and bacterial infections. Use more than one introducer. Lubricate the introducer using Acriflavine & Glycerine. Place the Prid Delta device as deep as possible close to the cervix and ensure that the tail is pulled tight and emerges from the vagina; ii) Inject 2mg Oestradiol benzoate (EB); iii) In Zebu type cattle, especially heifers, use Prostaglandin F2α (Estrumate, MSD or Lutalyse, Zoetis) b) Because EB and ECP are not registered per se in South-Africa, these need to be compounded as per veterinary prescription (V-Tech). In this regard the veterinarian, inseminator, semen company and farmer need to be aligned regarding oestradiol requirements for the planned herd synchronisation c) Day 8: i) Remove the Prid Delta device; ii) Inject Prostaglandin F2α; iii) Inject Oestradiol cypionate (ECP, V-Tech), and iv) inject 300 IU Equine Chorionic Gonadotropin (ecg or PMSG, Chronogest, MSD Animal Health) d) In terms of handling the EB and ECP protocol dictates that handling of the herd to be inseminanted only takes place three times (FTAI included) as opposed to an extra handling when EB has to be used at 24 hours 17
after Prid Delta removal, instead of ECP administration at Prid Delta removal. 4. Ensure artificial insemination is performed timely a) Day 10: Inseminate heifers and cows respectively 48 and 56 hours after Prid Delta device removal b) Where large groups of females have been synchronised, one must ensure that the FTAI takes place as close as possible to the recommended time elapsed since removal of the Prid Delta device c) The net logistics is that with this protocol the cattle are handled only three in stead of four times the latter when Oestradiol benzoate (Cidirol, Zoetis) only is used. 5. Choose bulls wisely a) If the female replacement offspring has the frame size that resembles that of the adapted dams that conceive and calve earliest, we need to choose a bull with similar frame size. b) Remember that the frame size of female offspring retained for replacement in the herd determine the production and reproduction efficiency of the future cow herd. Use a bull that fits that frame size. This prerequisite is superior to any other trait that one may wish to increase genotypically in the herd, even through the use of genomics c) The use of sexed semen: Female sexed semen always to be used on the heifers and best adapted, older cows that have proven themselves in a particular environment by having calved earlier; Male sexed semen may be considered on cows that calved later and preferably not on heifers to avoid calving difficulties 6. Insemination proficiency a) Thaw straws at 35 C for 20 seconds; do not thaw more than 5 straws at a time b) Warm the pistolette before loading c) Use sanitary sleeves d) Deposit the semen in the anterior cervix e) Handle cattle as calmly as possible during the process: No whips, prodders or dogs f) A single inseminator should not perform more than about 40 inseminations in succession. He / she should take a break before carrying on. It is unacceptable if one person attemps to perform 200+ inseminations on one day/ part thereof, and then allows the bull in immediately afterwards to cover up the poor AI conception results due to inseminator fatique. 7. Actions after insemination a) Prevent any stressful actions for the first 3 weeks after FTAI: Heat stress, herding, comingling, applying home-mixed, agricultural pyrethroied dips. All these affect embryo survival through recognition of pregnancy by the dam resulting in early embryonal deaths and return to oestrus later on in the breeding season. b) To distinguish between FTAI conceptions and follow-up bull conceptions, one need to allow a period of at least 10 days after FTAI before bulls are introduced c) Use 1 follow-up bull to 20 cows. More cows per bull may lead to lower conception on the first synchronised oestrus after FTAI. In this regard bull breeders (stud) need not be concerned that FTAI will erode on bull sales or bull value. d) Perform pregnancy diagnosis, preferably by ultrasound from Day 25 after FTAI to evaluate the success of FTAI e) Evaluate the return on investment (ROI): The value of genetic improvement is difficult to communicate monetarily, but it should at least increase the beef yield per hectare grazing. In summary, the five main aspects which help ensure conception and which are intimately related with each other, over which we have to take firm control, and which ultimately determine the net result of FTAI, are the following: Female fertility in terms of ovulation of a healthy oocyte and a receptive healthy endometrium at the time of implantation Synchronisation of the time of ovulation (LH peak) to be as tight as possible using an appropriate protocol and performed at the righ time of year/ season Sperm health post-thaw or in extended fresh semen Inseminator proficiency & insemination technique The 2 weeks post-ai are most critical to ensure regognition of pregnancy by the dam. 18
19
Teeltdoelwitte v i r v l e i s b e e s t e l e r s >> Charl Hunlun, Diereteeltadviseur, Bloemfontein 20
Die doel van enige ernstige teler van vleisbeeste behoort te wees om diere te teel waarvoor daar n mark is die breë bedryf moet n behoefte toon vir die produk wat die teler produseer (daar moet n vraag wees na die produk). Só moet n kommersiële teler diere teel wat sy primêre kliënt verlang en bereid is om te koop teen n mededingende prys. Indien n kommersiële produsent speenkalwers aan n voerkraal lewer sal sy teeltdoelwitte beïnvloed word deur die voorkeure van die voerkraaloperateur, wat weer grootliks bepaal sal word deur die heersende vleis- en voerpryse en die vraag na sý produk karkasse wat voldoen aan die spesifikasies van die mees gesogte grade beesvleis (ouderdom, gewig, vetheidsgraad en kwaliteit). Insgelyks moet n stoetteler diere teel wat sý mark verlang. In die meeste gevalle is n stoetteler se primêre mark die kommersiële teler maar n mens sal naïef wees om te aanvaar dat dit sy enigste mark is stoettelers moet dus deeglik bewus wees van al die moontlike markte wat tot sy beskikking is, wat die omvang en toeganklikheid van die markte is, wat hulle behoeftes is en wat die moontlike rendement is wat elk van hierdie markte mag lewer. Ongelukkig is daar, vir verskeie redes, nie n universele resep wat aan stoettelers voorgehou kan word nie. Daar is egter n paar basiese beginsels wat stoettelers moet volg om te verseker dat hulle die beste moontlike pryse vir hulle produkte realiseer. Die eerste, en waarskynlik die belangrikste beginsel, is dat die stoetteler, net soos die kommersiële teler, die bedryf en die produksieprosesse van sy primêre mark intiem moet ken en ook dat hy akkurate vooruitskouings in hierdie verband moet kan maak die teelmateriaal wat stoettelers hierdie jaar gaan bemark is waarskynlik so lank terug as 3 tot 4 jaar gelede beplan en geteel, en daardie teelmateriaal moet diere teel wat oor soveel as 18 tot 24 maande eers aan die kommersiële teler en die voerkraal n produk kan lewer. Die aanduidings uit die registrasie- en oordragrekords van vleisbeesrasse is dat slegs sowat 3½ 4½% van die registreerbare bulkalwers uiteindelik nageslag in die stoetbedryf verwek. Die ooreenstemmende syfer vir verskalwers is nagenoeg 37½ 47½%. Die moontlikhede wat die stoetbedryf self as n mark bied is dus (op n gemiddelde basis) redelik beperk in die geval van manlike teelmateriaal en ook nie té waffers in die geval van vroulike diere nie. Die vraag wat hieruit ontstaan is dus: Waar word die ander diere bemark en wat is die onderskeie moontlikhede en uitdagings wat daardie markte bied? Daar kan aangeneem word dat nagenoeg 40 45% van die registreerbare bulkalwers aan die kommersiële beesbedryf gelewer word en dat die res (nagenoeg 50 60%) uiteindelik in die menslike voedselketting beland, hetsy as uitskot speenkalwers wat aan n voerkraal bemark word of as uitskot amper-volwasse diere wat later noodgedwonge direk as slagdiere bemark word. Die situasie vir vroulike diere is min of meer dieselfde alhoewel daar veels te min waardevolle registreerbare vroulike diere as teelmateriaal in die kommersiële bedryf aangewend word die oorgrootte meerderheid van uitskot jong vroulike diere word as voerbeeste aan voerkrale bemark. Die gebruik van oorskot (let wel, nie uitskot nie) jong vroulike diere uit die stoetbedryf as teelmateriaal in kommersiële kuddes, bied n uitstekende geleentheid vir kommersiële telers om die produktiewe kapasiteit van hul kuddes baie te verbeter. Hierdie situasie skep dus ook n gulde bemarkingsgeleentheid vir stoettelers om n gunstiger mark vir hul oorskot teelverse te ontgin. Tweedens, en eweneens uiters belangrik, moet die stoetteler sy produk ten volle ken die ras, sy sterken sy swak punte, asook sy eie kudde se sterk en swak punte ten opsigte van die produksieprosesse en die omgewing en omstandighede waarin produksie moet plaasvind. In hierdie opsig is dit natuurlik absoluut belangrik dat die tersaaklike kenmerke van die ras en kudde deurlopend objektief deur akkurate meting en aantekening geëvalueer word. Die meeste eienskappe wat van ekonomiese belang vir n beesboer is, is meetbaar en sal baie moeilik enigsins deur teling verbeter kan word deur enige ander metode as toegewyde meting en aantekening. Dit is ook belangrik dat elke teler of produsent besef dat hy n entrepreneur in eie reg is en daarom tot n baie groot mate sy eie unieke strategieë, teeltdoelwitte en teikenmarkte moet formuleer en ontgin. Tipiese vrae, waarop daar beslis duidelike en praktiese antwoorde moet wees en wat n duidelike aanklank moet vind in die uiteindelike teeltdoelwit wat gestel en geïmplementeer word, is: Wie is my primêre mark? Wie koop die meeste (in terme van inkomste) van my aanteel? Wat is hulle behoeftes in terme van spesifikasies (meetbare eienskappe) en in terme van aantal diere wat hulle verlang? En in die toekoms? Tot watter mate voldoen my diere aan daardie spesifikasies (meetbare eienskappe)? Wat is die terugvoer van kliënte wat in die verlede van my teelmateriaal gekoop het? Watter rendement kan ek van hierdie mark verwag? Hoe gaan dit verander? Watter ander alternatiewe markte bestaan daar en wat is hulle behoeftes en wat is die moontlike inkomste uit sulke markte? Na aanleiding van die antwoorde op hierdie vrae word n teler se teeltdoelwitte geformuleer. Die vertaling van die geformuleerde teeltdoelwitte na n reeks eienskappe met meetbare waardes is egter uiters belangrik daar is 21
22
23
nog veels te veel telers (en sogenaamde kenners ook) wat reken dat vae beskrywings van algemene kenmerke goed genoeg is om as n teeltdoelwit te dien. Dit behoort duidelik uit die voorgaande te bleik dat n algemene of gesamentlike teeltdoelwit feitlik onhaalbaar is omdat elke teler se mark effens verskillend is sommige stoettelers verkoop n groter persentasie teeldiere aan ander stoettelers; sommige telers verkoop hoofsaaklik teelbulle aan kommersiële telers in graanproduserende gebiede terwyl ander se afset weer hoofsaaklik in die weigebiede is; en so meer. Selfs die tipe teelkoeie wat deur n kommersiële kliënt aangehou word speel n belangrike rol in hierdie verband. Daar is egter n aantal belangrike eienskappe wat in feitlik alle teeltdoelwitte n prominente rol behoort te speel. Enkele van hierdie doelwitte en die eienskappe wat daarmee geassosieer word, word hier ter illustrasie bespreek: Vrugbaarheid is seker die belangrikste eienskap waarvoor enige beesboer kan selekteer en behoort n baie prominente deel te wees van feitlik enige teeltdoelwit. Vrug baar heid word betreklik goed gemanifesteer in eienskappe soos tussen-kalf-periode (TKP), ouderdom-met-eerste-kalwing (OEK) (natuurlik, met in agneming van heersende bestuurspraktyke) en selfs die skrotum-omvang van jong teelbulle. Alle vrugbaarheidsparameters is baie onderhewig aan bestuurs- en omgewingsinvloede en daarom is akkurate en volgehoue aantekening en evaluasie, asook goeie reproduksie bestuur van die kudde, van uiterse belang. Geen kudde (of ras) kan té vrugbaar wees nie en omdat die vrugbaarheidseienskappe feitlik almal laag oorerfbaar is, behoort alle telers volgehoue seleksie vir hoër vrugbaarheid toe te pas: skot alle volwasse koeie met n hoë TKP (meer as 410 dae) en alle eerste-kalf koeie met n TKP van meer as 430 dae summier uit; pas dekseisoene streng toe en benut die voordele wat hierdie bestuurspraktyk bied ten volle; selekteer slegs vervangings verse en teelbulle wat die nageslag is van teelkoeie en -bulle met n onbesproke reproduksierekord. Geboortegewig speel n belangrike rol in die teelen seleksieprogramme van die meeste telers. Die verlaging van die voorkoms van geboorteprobleme is n belangrike oorweging in die besluit van watter ras en/ of teelbul om te gebruik. Geboorte gewig is n hoogs oorerfbare eienskap en kan betreklik maklik akkuraat gemeet word. In sommige rasse of kuddes, afhangende van die omstandighede, kan en behoort die verlaging van geboortegewig n belangrike prioriteit te wees. Deur n potensiële probleem met hoë geboortegewig te ignoreer dus deur nie te meet nie en deur nie geboortegewigte en geboortegewig-teeltwaardes te gebruik nie is kortsigtig. n Bulkoper sal na die eerste kalfseisoen uit dure ondervinding weet om nooit weer n bul van die betrokke kudde of ras te gebruik nie en, les bes, dit vir almal wat hy ken vertel. Gebruik slegs teelbulle met geboorte-teeltwaardes wat laer is as die rasgemiddeld. Teken die geboortegewigte van al die kalwers in die kudde aan en gebruik daardie waardes om vervangingsdiere uit die kudde te selekteer. Die aantekening van koeigewigte met geboorte van die kalf is eweneens n belangrike parameter wat heelwat ekstra dividende vir n teler kan meebring indien dit in die bestuursprogram ingepas kan word. Speengewig is n gewilde seleksiekriterium, maar verskille in die kenmerke van verskillende rasse en/of kuddes en verskille tussen die doelwitte en omstandighede van kliënte mag beteken dat speengewig nie altyd n ewe belangrike rol in alle teeltdoelwitte sal speel nie. Speengewig is medium tot hoog oorerfbaar en daar is, soos vir geboortegewig, twee komponentteeltwaardes n direkte teeltwaarde wat n aanduiding gee van die dier se direkte genetiese invloed op sy nageslag se speengewig, en n maternale teeltwaarde wat n aanduiding gee van die dier se genetiese invloed op sy/haar dogters se vermoë om die speengewig van húl nageslag te beïnvloed. Dit is nie altyd gewens of lonend om die prestasie van n bul se nageslag bó n sekere vlak te verhoog nie n teler se strategie hier sal baie duidelik bepaal word deur die genetiese vlak van speengewig en melkproduksie in sy eie kudde/ras en deur die vlak van speengewig en melkproduksie in die kuddes van sy kliënte. Daar is egter altyd variasie ten opsigte van hierdie (en alle ander) eienskappe in n kudde en in n ras, en telers behoort die genetiese vermoëns van elke teeldier in sy kudde te oorweeg en daarna te streef om ten minste n aanvaarbare (vir sy kliënte) kuddegemiddeld te handhaaf. Die toegewyde aantekening van die speengewigte van alle kalwers en die aantekening van die gewigte van die koeie met die speen van hulle kalwers gee aanleiding tot akkurate teeltwaardes vir hierdie belangrike eienskappe en lewer terselfdertyd waardevolle bestuursinligting aan die teler. Groeivermoë is, soos speengewig, n komponent van n teeltdoelwit wat met omsigtigheid benader moet word die vlakke van prestasie in die tersaaklike eienskappe in beide die teler se eie kudde / ras en dié van sy kliënte, sal grootliks bepaal wat n teler se strategie ten opsigte van die verbetering van die betrokke eienskappe sal wees. Groeivermoë word gemanifesteer deur n hele paar meetbare eienskappe wat doeltreffend gebruik kan word om die eienskap te verander na gelang van die teler se voorkeur. Groeivermoë is medium tot hoog oorerfbaar en het n redelike sterk positiewe korrelasie met gewig op feitlik alle ouderdomme seleksie vir hoër groeivermoë is geneig om gewig te verhoog. Die eienskap wat die doeltreffendste gebruik kan word om groeivermoë te verander is die groeitempo van bulle in groeitoetse (GDT gemiddelde daaglikse toename). Die groeivermoë van kalwers na speen in n voerkraal is natuurlik baie belangrik vir voerkraaloperateurs en behoort, indien dit van toepassing is, die toepaslike aandag in die seleksieprogram van telers te geniet. Soos wat die geval is met die meeste eienskappe sal 24
seleksie vir hierdie eienskap baie meer doeltreffend wees indien die teler die eienskap in sy kudde meet, en dus deelneem aan die verskillende toetsfases wat vir hierdie doel beskikbaar is. Doeltreffendheid is n baie belangrike komponent van n teeltdoelwit. Daar is verskeie meetbare eienskappe wat gebruik kan word om doeltreffendheid te verbeter soos bv. die voeromsetverhouding (VOV) tydens die sentrale groeitoetse van jong bulle en die Kleiberverhouding van jong bulle tydens plaasgroeitoetse. Alhoewel die komponente van hierdie gemete eienskappe (bv. voerinname, groeitempo en gewig) redelik hoog oorerfbaar is, reageer hierdie saamgestelde eienskappe nie so goed op seleksie nie en behoort telers volgehoue aandag hieraan te gee in die seleksie program. Volwasse gewig word al hoe meer belangrik as n komponent van n teeltdoelwit. Telers moet die behoeftes van die bedryf, en meer spesifiek hul kliënte, baie goed evalueer en die toepaslike maatreëls in hulle teeltprogramme instel. Daar is beslis ruimte in die kommersiële beesbedryf vir beide teelbulle wat volwasse gewig sal verhoog en vir bulle wat dit sal verlaag in hul nageslag dit is die taak van die stoetteler om te besluit wat die voorkeure en behoeftes van sy kliënte is en wat sy eie fokus hieroor in sy teeltprogram gaan wees. Daar is n sterk genetiese korrelasie tussen volwasse gewig en gewig op alle ander ouderdomme asook groeitempo. n Volledige aantekeningsprogram sal telers in staat stel om die baie slaggate wat seleksie vir hierdie eienskappe inhou doeltreffend te kan omseil. Daar is verskeie ander eienskappe wat, afhangende van die individuele omstandighede van die teler, meer of minder belangrik mag wees as deel van n teeltdoelwit. Dit is deel van die taak van die teler om die mees toepaslike teeltdoelwit en eienskappe te kies wat gebruik kan word om diere te teel wat in die behoeftes van sy kudde en sy kliënte sal voldoen. Een van die belangrikste aspekte van n teeltdoelwit is die voortdurende monitering van vordering ten opsigte van die bereiking van die doelwitte en n konstante herevaluasie van die toepaslikheid van die gestelde doelwitte en die eienskappe wat gebruik word in die seleksieproses. Slegs deur diere te teel wat voldoen aan die vereistes van die bedryf sal n teler, en uiteindelik n ras, relevant bly in die hoogs kompeterende bedryf waarin ons onsself bevind. 25