UDK: 576.8:569.74:599.742.73 Letopis naučnih radova Godina 39 (2015), Broj 1, strana 102 Originalan rad Original paper PREVALENCA CREVNIH PARAZITA PASA NA TERITORIJI OPŠTINE KIKINDA Marija Ljupuljev 19, Mira Majkić 20 REZIME Crevne helmintoze predstavljaju veliki zdravstveno-ekonomski problem kako kod ljudi tako i kod životinja. Infekcije pogađaju skoro 2 miliona ljudi širom sveta. Rizik po zdravlje ljudi je veoma visok, zbog dugog životnog ciklusa parazita, i velike kontaminacije okruženja. Uzorci fecesa su sakupljeni na teritoriji opštine Kikinda u tzv. ruralnom tipu uzgoja životinja. Uzorci su pregledani metodom koncentracije jaja helminata po Loerintz-u. Identifikacija parazita rađena je na osnovu mikroskopskog izgleda i veličine jaja. Od 30 pregledanih uzoraka, jaja parazita dokazana su kod 14,odnosno 46,67% ispitanika. Monoinfekcija je ustanovljena kod 8 pasa (prevalencija 57,14%, 8/14), dok je multipla infekcija zastupljena kod 6 pasa (prevalencija 42,85% 6/14). Kako bi se smanjila učestalost crevnih parazita kod pasa neophodna je redovna dehelmintizacija, kao i kontinuirana edukacija vlasnika. Ključne reči: Prevalencija, crevne helmintoze, infekcija UVOD Infekcije uzrokovane crevnim parazitima predstavljaju veliki zdravstveno-ekonomski problem kako kod ljudi, tako i kod životinja. Infekcije su uzrok velikog broja smrtnih slučajeva kod ljudi širom sveta, a najveći rizik po zdravlje ljudi predstavljaju vrste Toxocara canis i Ancylostoma caninum, zbog činjenice da su u čest nalaz kod pasa, zoonoznog karaktera tih parazitoza, a zbog čestog kontakta pasa i ljudi, predstavljaju 19 Marija Lupuljev, doktor veterinarske medicine 20 Mira Majkić doktor veterinarske medicine, student doktorskih akademskih studija Poljoprivrednog fakulteta u Novom Sadu 102
izvor infekcije. Rizik po zdravlje ljudi je veoma visok i zbog dugog životnog ciklusa parazita, i velike kontaminacije okruženja. Najčešće, infekcija kod ljudi nastaje ingestijom infektivnih jaja ili larvi, koje predstavljaju ključnu ulogu u različitim putevima prenošenja na ljude ili životinje, a koje se nalaze u okruženju (zemljištu) i vode poreklo od fecesa inficiranih životinja (najčešče pasa). Kako bi se smanjili rizici za nastanak infekcije, neophodno je vršiti redovnu kontrolu intestinalnih parazita kod pasa od strane veterinarske službe (D. Traversa i sar. 2014). Najzastupljeniji paraziti kod pasa su paraziti iz roda Toxocara i Ancylostoma, prisutni kod pasa širom sveta. Pored navedenih parazita od značaja su Toxascaris leonina koja može biti prisutna u Evropi i SAD, Uncinaria stenocephala koja je zastupljena u oblastima sa hladnijom klimom, kao i Ancylostoma brasiliense koja je prisutna u oblastima sa toplijom klimom (D. Traversa i sar. 2014). Za mnoge parazite je zajednički tzv. geo-oralni put infekcije. Inficirane životinje u spoljašnju sredinu izbacuju infektivna jaja, u kojima se pod povoljnim uslovima spoljašnje sredine razvijaju infektivne larve. Kada druga neinficirana životinja unese infektivna jaja putem kontaminirane hrane ili vode, infektivna jaja odlaze u tanko crevo, gde se iz jajeta oslobadja larva. Larve odlaze u krvotok i limfatični sistem migrirajudo pluća i jetre, a tokom migracije prelaze u L3 i L4 forme. Kada L4 larve stignu do pluća izazivaju kašalj, čime dospevaju u ždrelo, a aktom gutanja odlaze ponovo do creva gde se razvijaju u odrasle oblike. Procenat infekcija je najveći kod štenaca, mada su infekciji podložne sve starosne kategorije. Najveću opasnost predstavljaju gravidne kuje, zato što poseduju tzv. uspavne larve u mišićima, koje transplacentalno migriraju u plod, i dovode do infekcije legla. Štenci se inficiraju za vreme intrauterinog života, ili nakon rođenja laktogeno. Za održavanje infekcije bitan je i opstanak larvi u organizmu životinje. Larve Toxocara canis mogu preživeti i do nekoliko godina u tkivima, i mogu se aktivirati tokom estrusa, ili u poslednje 2-3 nedelje graviditeta. Infekcije uzrokovane sa Ancylostoma caninum i Uncinaria stenocephala, uglavnom počinju fekalno-oralnom kontaminacijom. Inficirane životinje u spoljašnju sredinu izbacuju infektivna jaja, u kojima se pod povoljnim spoljašnjim uslovima razvijaju infektivne larve (L3). Infektivne L3 larve ulaze preko oštećene kože i cirkulacijom dospevaju u pluća. Iz pluća larve kašljanjem dospevaju do farinksa, odakle gutanjem odlaze u creva, gde se razvijaju u odrasle oblike. Bitno je naglasiti da su infektivna jaja i larve veoma otporni u spoljašnjoj sredini. Mogu preživeti u širokom rasponu temperature spoljašnje sredine, otporni su na različita dezinfekciona sredstva, a infektivnost mogu održavati i godinama. S druge strane, infektivna jaja i larve mogu perzistirati i u drugim životinjama tzv. parateničnim domaćinima, a psi mogu biti inficirani ingestijom inficiranih životinja ili njihovih organa, što je posebno bitno u slu;aju pasa lutalica. Ne treba zaboraviti ni divlje životinje, koje takođe mogu biti inficirane parazitima, a fecesom mogu kontaminirati okruženje, i na taj način predstavljati opasnost po domaće životinje i ljude (Dimitrijević 103
S., 1999). Rizik od crevnih parazitoza po zdravlje ljudi je veliki, zbog velike incidencije parazitskih oboljenja kod pasa, jednostavnih puteva prenošenja bolesti, dugačkog životnog ciklusa parazita i otpornosti jaja i larvi na uslove spoljašnje sredine (D. Traversa i sar. 2014). MATERIJAL I METODE Istraživanje je rađeno u Laboratoriji za parazitologiju departmana za veterinarsku medicinu, Poljoprivrednog fakulteta u Novom Sadu. Istraživanje je obuhvatilo ukupno 30 pasa. Uzorci fecesa su prikupljani na teritoriji opštine Kikinda, od pasa koji se drže slobodno u seoskim gazdinstvima. Psi su grupisani u dve kategorije: na mlađe od godinu dana i starije od godinu dana. Uzorci fecesa su pregledani metodom koncentracije jaja helminata po Loerintz-u, (Lalošević i sar., 2008.). Identifikacija parazita rađena je na osnovu mikroskopskog izgleda i veličine jaja. Za mikroskopsku vizuelizaciju jaja parazita korišćen je mikroskop Nikon Japan, sa kamerom za snimanje fotografija i mikrometarskom kalibracijom. REZULTATI Od 30 uzoraka izmeta pasa sa teritorije opštine Kikinda, jaja parazita su dokazana kod 14, sa prevalencijom od 46,7% (14/30). U kategoriji mlađih pasa paraziti su dokazani kod 23,3% (7/30), kao i u kategioriji starijih pasa. Monoinfekcija je registrovana kod 8 pasa (57,14%), dok je multipla infekcija dokazana kod 42,45%. Prevalencija intestinalnih parazita kod pasa sa teritorije opštine Kikinda prikazana je u grafikonu 1. Graph 1. Prevalence of dogs intestinal parasites 104
DISKUSIJA Klinička studija koja je rađena u Bugarskoj je pokazala da se prevalencija intestinalnih parazita kreće oko 48% ((Kirkova i sar, 2006). Monoinfekcija je prisutna kod 32% ispitivanih pasa, dok je 13% ispitivanih pasa bilo inficirano sa dve, a 2,6% sa tri vrste. Poredeći ove rezultate sa našim može se zaključiti da je prevalencija intestinalnih parazita nešto viša, ali je monoinfekcija kod pasa sa teritrije opština Kikinda dosta viša u odnosu na rezultate u Bugarskoj. Poredeći zastupljenost pojedinih parazita, može se zaključiti da je Toxocara canis bila zastupljena u manjem procentu (7,7%), u odnosu na naše rezultate, gde je T. canis nadjena kod 14,28% pasa kao jedini parazit a zajedno sa Trichuris vulpis kod 14,28% a sa Ancylostoma caninum kod 21,5% životinja. Razlike postoje i u prevalenciji pantljičare Dyphillidium caninum, koja je znatno niža (0,8%), u odnosu na naše (14,28%) istraživanje, dok je u pogledu starosti pasa 4.2% pasa starosti 6-12 meseci bilo pozitivno, što je znatno niže u odnosu na naše rezultate (Kirkova i sar, 2006). Prevalencija intestinalnih nematoda u Holandiji je iznosila 18%, što je dosta niže u odnosu na broj intestinalnih parazita registrovanih u Kikindi. Poredeći zastupljenost pojedinih vrsta može se zaključiti da je infekcija sa Trichuris vulpis nešto niža (11%) u odnosu na naše rezultate (14,28%), ali je infekcija sa Toxocara canis viša (23%) u odnosu na naše rezultate. (Arnoldus i sar, 2007). U Mađarskoj se prevalencija monoinfekcije registruje kod 73,4% pasa, dok je poliinfekcija prisutna u 26,6% uzoraka. Najzastupljenija vrsta bila je Toxocara canis. U odnosu na starost pasa, u Mađarskoj je prevalencija kod pasa mlađih od jedne godine iznosila je 49,63% dok je kod starijih pasa iznosila 39,7%, što se razlikuje od naših rezultata (Fok i sar, 2015). U Brazilu T.canis je pronađena kod 28,5% pasa koji su mlađi od jedne godine, a prevalencija kod starijih pasa je iznosila 7,5% (Katagiri i Sequeria, 2007.) U našem istraživanju, Toxocara canis je pronađena kod 4 psa (po 2 psa sa pojedinačnom i 2 psa sa mešovitom infekcijom). U Španiji je infekcija sa T.canis na trećem mestu po učestalosti (17,7%) što je više u odnosu na naše ispitivanje.( Martinez Morengo i sar, 2006.) Poredeći naše rezultate sa rezultatima iz Mađarske i Brazila, može se zaključiti da je T.canis zastupljenija kod mlađe populacije pasa. Veća zastupljenost kod mlađih pasa može se objasniti transplacentarnom migracijom larvi.u Poljskoj je pojedinačna infekcija detektovana u 47% slučajeva što je nešto niže u odnosu na naše rezultate, ali je zastupljenost poliinfekcija znatno niža (16,9%). Najzastupljeniji parazit je Uncinaria/Ancylostoma-identifikovana kod 36% štenaca i u 34% odraslih pasa. Zastupljenost jaja Toxocara canis je iznosila 36% u odgajivačnicama, i 17% kod pasa koji žive slobodno u prirodi. Zastupljenost jaja Trichuris vulpis je iznosila 20% u odgajivačnicama, i 13% kod pasa koji žive slobodno u prirodi. (Bajer i sar, 2011). 105
Slični rezultati zabeleženi su i u Slovačkoj Republici, prevalenca je iznosila 45.7% Ukupno je registrovano 11 vrsta intestinalnih parazita, a najzastupljeniji su Toxocara canis (21.9 %), vrste iz familije Ancylostomatidae (18.4 %) i Capillaria spp. (5.9 %), Najveći procenat pasa je inficiran sa jednom vrstom (27.7 %). Mešovite infekcije uzrokovane sa 4, 5 ili 6 vrsta su prisutne u jednom uzorku. Prevalencija T.canis u kategoriji pasa mlađih od jedne godine iznosila je 63,75%, dok je kod starijih pasa iznosila 46,6%. (Szabova i sar. 2007.) U Americi je prevalencija Toxocara canis kod svih starosnih grupa bila veća kod pasa koji žive slobodno u prirodi (12%) u odnosu na vlasničke pse. Prevalencija mešanih infekcija sa T. canis je veća kod mlađih pasa u odnosu na pse starije od dve godine. Posmatrajući prevalenciju crevnih parazita u odnosu na starost kod pasa koji se drže u kućnim uslovima i pasa koji slobodno žive u prirodi, može se zaključiti da je 72.2% T. canis pozitivnih uzoraka poticalo od pasa mlađih od jedne godine. Poredeći rezultate sa našim, može se zaključiti da je Toxocara canis veoma zastupljena kod pasa mlađih od godinu dana(joffe i sar, 2011.) Zaključak Na teritoriji opštine Kikinda kod pasa su registrovana četiri roda nematoda Toxocara, Trichuris, Ancylstoma, Capillaria, i cestoda Dipylidium caninum. Ukupna prevalenca crevnih parazita iznosila je 46,67%. Najčešće su bile infekcije uzrokovane jednim parazitom sa prevalencom od 57,14%, dok se prvalenca poliinfekcije iznosila 42,85%. Zbog visoke prevalence zoonotskih vrsta, psi sa teritorije opštine Kikinda predstavljaju rizik po zdravlje ljudi. Neophodno je u cilju sprečavanja širenja infekcije vršiti redovnu dehelmintizaciju pasa uz istovremenu dezinfekciju okruženja. LITERATURA 1. Bajer A, Bendarska M, Rodo A. Risk factors and control of intestinal parasite infections in sled dogs in Poland, Vet parasitiol, 175, 343-350, 2011 2. Dimitrijević S, Dijagnostika parazitskih bolesti, Narodna biblioteka Srbije, Beograd, 75-81, 1999 3. Szabová E, Juriš P., Miterpáková M., Antolová D, Papajová I, Šefčíková P. Prevalence of important zoonotic parasites in dog populations from the Slovak Republic, Helminthologia, 44, 170-176, 2007 4. Fok E, Szatmari V., Busak K, Rozgonyi F. Prevalence of intestinal parasites in dogs in some urban and rural areas of Hungary, Vet Q, 23 (2), 96-98, 2001. 5. Joffe D. Nekerd D. Gagne F. Gilleard J. Kutz S, Lobingier R. The prevalence of intestinal parasites in dogs and cats in Calgary, Alberta, The Canadian Veterinary Journal, 52, 1323-1328, 2011 106
6. Katagiri S, Oliveira Sequeira G.C.T. Prevalence of dog intesinal parasites and risk perception of zoonotic infection by dog owners in Saolo Paulo State Brazil, Zoonozes and public health 55, 406-413, 2008 7. Lalošević V. Ćirković M, Lalošević D, Mihajlović Ukropina M, Rajković D. Parazitologija, Poljoprivredni fakultet Novi Sad, 2005. 8. Martinez Morengo F J, Hernandez S, Lopez Cobos E, Becerra C, Acosta I, Martinez moreno A. Estimaton of canine intestinal parasites in Cordoba, Spain, and their risk to public health, Vet Parasitology, 143, 7-13, 2007. 9. Arnoldus P, Overgraauw M. Aspects of Toxocara epidemiology in the Nederland, Veterinary Quarterly Nederland, 7-14, 1997 10. Traversa D, Frangipane A, Cesare A, Torre F. Drake J. Pietrobelli M. Environmental contamination by canine geohelminths, Parasites and Vectors, 67, 1-9, 2014 11. Kirkova Z., Georgieva, Draychev E. Study on the prevalence of Trichurosis in different categories of dogs and wild carnivores, Bulgarian Journal of Veterinary Medicine, 2, 141-147, 2006 PREVALENCE OF INTENSTINAL PARASITES OF DOGS IN THE MUNICIPALITY OF KIKINDA by Marija Ljupulje, Mira Majkić SUMMARY Intestinal helminthes represent a big sotial and economic problem for humans and animals. Infections affecting almost 2 million people worldwide. The risk to human health is very high because of long life cycle of the parasite, and high contamination environments. Faecal samples were collected on the municipalities of Kikinda on the rural type of breeding animals. Faecal samples were examined by the Loerintz s method of concentration helminths eggs. Identification was performed on the basis of the microscopic appearance and size of the eggs. We egzamined 30 animals, and we found 14 positive, with a prevalence of 46.67%. Monoinfection was detected in 8 dogs (prevalence 57.14% 8/14), and multiple infections present in 6 dogs (prevalence 42.85 % 6/14). In order to reduce the incidence of intestinal parasites in dogs need regular checks on animals by a veterinarian, as well as continuing education owner. Key words: Prevalence, intestinal helmints, infection Primljeno: 1.10.2015. Prihvaćeno: 12.10.2015. 107